OPINIE: De rechtspraak moet nog even door puzzelen

De rechtspraak is al enige jaren bezig met het moderniseren van de organisatie. Hoe is dat verlopen? Ruim een week geleden is het gezaghebbende ‘Rapport visitatie gerechten 2018’ verschenen. https://www.rechtspraak.nl/SiteCollectionDocuments/Rapport%20Visitatie%202018.PDF

Eens in de vier jaar kijkt een onafhankelijke commissie naar het functioneren van de rechterlijke macht. Een aantal dingen gaat heel goed, zoals de geleverde juridische kwaliteit. Een aantal dingen gaat niet goed, zoals de lange doorlooptijden van rechtszaken en het maar niet kunnen moderniseren van de organisatie. Dat wordt dus nog even door puzzelen. Over de professionals (volgens mij worden daarmee vooral de rechters bedoeld) zegt de onderzoekscommissie het volgende:

“Een vierde factor die in het onderzoek van de visitatiecommissie zichtbaar is geworden is het ontbreken van voldoende kritische (zelf)reflectie, omgevingsbewustzijn, samenwerking en uitwisseling bij de professionals in de gerechten. Men acht zich niet gebonden aan gemeenschappelijke werkwijzen en voelt geen eigenaarschap voor het grotere geheel. Dit naar binnen gerichte cultuuraspect heeft een belemmerende werking op collectieve kwaliteitsontwikkeling en verbetering in het perspectief van een veranderende samenleving.”

Dat is naar mijn smaak een behoorlijk kritische noot. Als rechter-in-opleiding heb ik in 2015-2016 de rechterlijke macht van binnenuit gezien. Eerlijk gezegd kan ik de kritiek van de commissie ergens wel plaatsen. Er zijn heus wel professionals die met de tijd mee willen gaan en de legitimiteit van de organisatie willen vergroten. Maar er is blijkbaar een invloedrijk deel binnen de professionals dat dit niet wil.

In de verte doet het een beetje denken aan de uitkomst van het onderzoek van Prof. B. Marseille, W. Swinkels en H. de Jong, gepubliceerd in het NTB 2018/73. Ik blogde er eerder over: https://michieldegroote.nl/blog.aspx?blguid=8f54bf11-497d-4b44-b269-6ab22896431a

Uit dat onderzoek bleek, dat bestuursrechters zich niet allemaal houden aan de professionele standaarden die speciaal zijn ontwikkeld voor de aanpak van bestuursrechtzittingen. De conclusie van de onderzoekers was dat de weigerachtige bestuursrechters ‘niet kunnen’ dan wel ‘niet willen’. Training zou kunnen helpen. En een einde maken aan de vrijblijvendheid, aldus Marseille e.a. Als er professionele standaarden zijn dan is er voor eigenwijsheid dus geen ruimte, zo lijken de onderzoekers te willen meegeven aan de rechterlijke macht. Hetzelfde mechanisme is te herkennen in het Rapport visitatie gerechten 2018.

Maar we mogen hoopvol zijn, want de Raad voor de Rechtspraak gaat snel aan de slag met de aanbevelingen van de commissie. https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Raad-voor-de-rechtspraak/Nieuws/Paginas/Rechtspraak-snel-aan-de-slag-met-aanbevelingen-visitatiecommissie.aspx

De commissie pleit voor een heldere visie, leiderschap en bestuurlijke regie op het proces van modernisering en verandering. De Raad voor de Rechtspraak gaat in dat licht nu de ontwikkeling van de Leiderschapsacademie en het middenmanagementtraject met extra urgentie volgen. Over rechters wordt gezegd dat “de kracht van het rechterschap – onafhankelijk en onpartijdig recht spreken – voor organisatieontwikkeling een achilleshiel kan zijn.” Een oplossing hiervoor zie ik evenwel niet terug in het bericht van de Raad voor de Rechtspraak. Dat is jammer, want hier zou best eens de kern van het probleem kunnen zitten. Een manager meer of minder zal dit niet oplossen, ook niet als hij of zij de Leiderschapsacademie heeft doorlopen. Ik hoop dan ook oprecht dat alle professionals, ondanks de drukte van alle dag, zich verdiepen in het rapport van de visitatiecommissie. En wie de schoen past…

Michiel de Groote, advocaat

(Photo by H.P. Gauster on Unsplash)