GEWASBESCHERMINGSMIDDELEN EN NATUURGEBIEDEN
Elke agrariër in Nederland weet dat Natura 2000-gebieden (beschermde natuurgebieden) het ondernemen lastig maken. Op 2 april 2025 was het een leliekweker die met dit gegeven werd geconfronteerd. Onze hoogste bestuursrechter deed uitspraak in een zaak die door Milieudefensie aanhangig was gemaakt. De leliekweker mag na de uitspraak niet zomaar meer lelies kweken op de manier waarop hij dit al jaren deed. Hoe kan dat?

Weigering handhaving
Milieudefensie heeft verzocht aan het College van Gedeputeerde Staten van de provincie Drenthe om handhavend op te treden tegen de kweker. Die zou een vergunning nodig hebben om zo dicht bij een Naturagebied lelies te kweken. De provincie gaat over bescherming van Natura 2000-gebieden. In dit geval werd handhaving geweigerd. Over dat besluit gaat de bestuursrechtelijke rechtszaak.

Projectvergunning
In de zaak speelde onder meer de vraag of er sprake is van een ‘project’ waarvoor de provincie een vergunning moest verlenen op basis van de Wet natuurbescherming. Artikel 2.7 van die wet (die per 2024 is opgegaan in de Omgevingswet) schrijft voor dat er een vergunning nodig is, tenzij er geen significante gevolgen zijn voor het Natura 2000-gebied. In deze zaak houdt dat het volgende in. Het kweken van lelies, dat je juridisch als een project kunt zien, gebeurde relatief dicht bij zo’n natuurgebied. Je hebt voor dat project geen vergunning nodig, behalve als er gevolgen zijn voor het natuurgebied. En precies daar ging het mis!

Gewasbeschermingsmiddelen
Via het grondwater verspreidden zich de resten van de bij de kweek gebruikte gewasbeschermingsmiddelen, en wel richting het natuurgebied. De teelt van lelies gebeurt op akkers en hierbij worden in vergelijking met andere sierteelten veel gewasbeschermingsmiddelen (ook wel: cocktails) gebruikt. Eerder leidde dit al tot verschillende soorten rechtszaken. Zie daarover dit blog, dat gaat over een verbod om middelen te spuiten vanwege de nabijheid van woningen bij de akker. De middelen zijn weliswaar toegelaten in Nederland, maar afhankelijk van de situatie kan het gebruik ervan toch teveel hinder of gevaar opleveren voor anderen. Bij de cocktails gaat het uiteraard om de volksgezondheid (pesticiden zijn in het algemeen niet gezond voor mensen, dieren en planten).

Motivering weigeringsbesluit handhaving
De provincie heeft niet willen handhaven, omdat er geen negatieve invloed was van de teelt op het natuurgebied. Die redenering is echter niet correct. In punt 5.4 van de uitspraak zegt de bestuursrechter: “De afdeling is van oordeel dat het door Milieudefensie genoemde onderzoek samen met hetgeen Milieudefensie betoogt over de insectenpopulaties in relatie tot de habitattypen voldoende aanwijzingen bevatten dat het standpunt van het college dat er geen (directe) effecten zijn op het Holtingerveld door het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen op de percelen van (…), onvoldoende onderbouwd is.”

En nu dan?
Tsja, eigenlijk doet de kweker niet echt iets verkeerd. Hij gebruikt middelen die zijn toegestaan. Maar als niet duidelijk is dat zijn cocktails geen effect hebben op het nabijgelegen natuurgebied, dan is er toch echt een probleem. Eigenlijk is de conclusie dat – in deze lokale casus – het kweken van lelies met gewasbeschermingsmiddelen niet kan vanwege de invloed ervan op het nabijgelegen Natura 2000-gebied. Een harde boodschap voor de ondernemer. Maar agrariërs zijn slim zat; misschien kan er hier iets anders worden gekweekt dat minder gewasbeschermingsmiddel nodig heeft? Sowieso blijkt de consument steeds meer interesse te hebben in het thema sierteelt en gewasbeschermingsmiddelen. Nieuwe Oogst berichtte vandaag nog over een onderzoek waaruit blijkt dat liefst één op de vier Nederlanders minder bloemen en planten koopt vanwege zorgen over gewasbeschermingsmiddelen. Misschien is biologische teelt een idee?

Michiel de Groote, jurist/docent bij Waterschapsland