PFAS in drinkwater in het Zweedse Ronneby
Lang, lang geleden keek ik als kind graag naar de tekenfilmserie Nils Holgersson, naar het boek van de Zweedse Nobelprijswinnares Selma Lagerlöf. Een van de afleveringen is getiteld ‘De beek van Ronneby’. Ronneby, het zal wel – als kind denk je daar verder niet over na. Toch heb ik dat woord altijd onthouden. Kom ik op zoek naar PFAS-rechtspraak toch gewoon een Zweeds arrest tegen over verontreinigd water in Ronneby. Hoe grappig is dat!

Minder grappig is de inhoud van de zaak. Vanwege oefeningen met brandblusapparatuur op een defensieterrein is een forse PFAS-verontreiniging ontstaan. Het lokale gemeentelijke drinkwaterbedrijf (Ronneby Miljö och Technik) heeft vanwege de verontreiniging jarenlang drinkwater geleverd met teveel PFAS erin (concentratie PFAS: 10.380 ng/l). De inwoners van Ronneby hebben vanwege het drinkwater zo’n 60 keer meer PFAS in hun bloed dan de gemiddelde Zweed. Dat zit de inwoners natuurlijk niet lekker, zodat zij een civiele zaak zijn gestart tegen het gemeentelijke drinkwaterbedrijf. Uiteindelijk heeft de Zweedse Hoge Raad (Högsta Domstolen) een arrest van het Gerechtshof Skania en Blekinge vernietigd en geoordeeld, dat het gemeentelijke drinkwaterbedrijf aansprakelijk is jegens de getroffen inwoners. Dat is niet niks, want het genoemde Gerechtshof zag juist geen aansprakelijkheid. Hoe kan dat?

Het probleem zat ‘m in de aansprakelijkheid voor het product drinkwater en de aard van de schade. De Europese Richtlijn Productaansprakelijkheid geldt ook in Zweden (EU-lid sinds 1995). Voor ‘safety defects’ van producten (zoals kraanwater) geldt een risicoaansprakelijkheid. Maar er moet dan wel sprake zijn van een ‘personal injury’. Het verontreinigde product leverde een te hoge PFAS-waarde in het bloed op. Maar is zo’n bloedwaarde een personal injury? Een verhoogd gezondheidsrisico is onvoldoende om meteen al van een personal injury te spreken. Om die reden zette het Gerechtshof de stap naar aansprakelijkheid niet. De Zweedse Hoge Raad zet die stap wel met de volgende redenering. Je moet de hele keten van hogere waardes tot en met het uiteindelijk ziek worden (in welke vorm dan ook) bij elkaar nemen. In Ronneby zijn er inmiddels al gezondheidsklachten. Door de hele keten samen te trekken kom je wel aan die personal injury. Op die manier is er in deze principezaak dus een piketpaal geslagen. Drinkwater met een te hoge concentratie PFAS kan wel degelijk leiden tot aansprakelijkheid van het drinkwaterbedrijf.

Het arrest roept de vraag op of bijvoorbeeld in ons land drinkwaterbedrijven succesvol kunnen worden aangesproken op PFAS in het water. Wij juristen zeggen dan: dat ligt aan de omstandigheden van het geval. In Ronneby ging het om een specifieke en nogal forse verontreiniging met PFAS. Daar was er dus iets bijzonders aan de hand. Een heel lichte PFAS-verontreiniging in het drinkwater is misschien niet eens een safety defect. PFAS is immers overal! Niettemin geldt de Richtlijn natuurlijk ook in Nederland en is bij een duidelijk gebrekkig product de producent verantwoordelijk. Overigens wordt de Richtlijn gewijzigd, waarbij onder meer het begrip schade wat wordt verruimd. Sowieso wordt de verantwoordelijkheid voor producenten wat groter dan nu het geval is.

Tot slot, Nils Holgersson was een arrogant ventje dat geen oog had voor dieren. Hij trok echter een tijdlang op met een troep wilde ganzen en leerde om de wereld heel anders te zien. Ik mag hopen dat alle rechtspraak over PFAS die nu verschijnt (zie ook dit blog) ons de wereld anders doet zien, ons eindelijk de ogen opent. Onder meer Nederland en Zweden zijn al best ver met een initiatief voor een Europees verbod op PFAS. In 2025 gaat de Europese Commissie er een ei over leggen. Zou ditmaal het gezond verstand de lobbykracht overwinnen?

Michiel de Groote, jurist bij Waterschapsland

(Photo by J. Bock on Unsplash)